پیشبینی میشود که اواخر امسال جمعیت جهان از هشت میلیارد نفر عبور کند. سازمان ملل متحد اخیراً تاریخ وقوع این اتفاق را ۱۵ نوامبر ۲۰۲۲ (۲۴ آبان ۱۴۰۱ خورشیدی) تعیین کرده است؛ بااینحال هیچکس نمیتواند روز موعود را با دقت کامل و قطعیت پیشبینی کند.
از سالهای دههی ۱۹۶۰ میلادی و در زمانی که شمار جمعیت کل جهان برای اولین بار به سه میلیارد نفر رسید، گذشتن از هر نقطهی عطف جدید و ثبت یک پلهی میلیارد نفری دیگر در نمودارهای جمعیتی، اندکی بیش از یک دهه طول کشیده و با توجه به تاریخچهی گذشته و کنار هم گذاشتن آماروارقام شاید طبیعی به نظر برسد که فرض کنیم رسیدن به پلههای جمعیتی ۹ میلیارد و سپس ۱۰ میلیارد نفر چیزی اجتنابناپذیر و قطعی است. این درواقع دقیقاً همان چیزی است که در آخرین پیشبینیهای جمعیتی سازمان ملل و ادارهی سرشماری ایالات متحده امریکا نیز محاسبه شده و در اخبار و تحلیلهای گوشهوکنار دنیا نیز به آنها اشاره میشود.
اما در این میان افرادی هم هستند که از دریچهی دیگری به موضوع رشد جمعیت زمین نگاه میکنند. درواقع با عبور از سد هشت میلیارد نفر، شاید بد نباشد یک امکان دیگر را هم در نظر بگیریم: این احتمال که جهان شاید هرگز به جمعیت ۱۰ میلیارد یا حتی ۹ میلیارد نفر نرسد. از سویی توجه به این واقعیت که مشکلات عمدهی جمعیتی جهان نه از تودههای جمعیتی رو به رشد، بلکه از کوچک شدن کشورها (از حیث جمعیت) و پیری جمعیت سرچشمه میگیرد. البته که پیری جمعیت و کاهش آن، کمتر شدن نیروهای کار را نیز در پی خواهد داشت.
معمولاً در داستانهای پیشپاافتاده و برخی فیلمها هنگامی که حرف از کاهش جمعیت یا کوچکتر شدن جوامع انسانی به میان میآید، سازندگان و نویسندگان تمایل پیدا میکنند که این اتفاق را به دلایل خاص و دور از ذهن یا عجیب گره بزنند. شاید تعابیری همچون جنگ اتمی، برخورد یک سیارک به زمین یا مسائلی از این دست در صدر عناوین مورد علاقهی بسیاری باشند.
اما درحالحاضر و در قرن بیستویکم و با استناد به اعداد و ارقام و نمودارهایی که در دست داریم، ما اساساً درمورد هجوم سیارکها یا سنگهای آسمانی به زمین، تهاجم بیگانگان فضایی یا سناریوهای آخرالزمانی صحبت نمیکنیم (البته این عوامل نیز میتوانند به کاهش شدید جمعیت منتهی شوند!)، درواقع در اینجا ما با پیشبینیهای جمعیتشناختی سادهای از سوی برخی کارشناسان امر مواجه هستیم که برپایهی آنها، نرخ زادوولد در سراسر جهان بهسرعت در حال کاهش است و ما با ادامهی کاهش نرخ رشد بهطور بالقوه میتوانیم در کمتر از یک نسل به اوج جمعیت انسان در تمام تاریخ حضورش روی سیاره برسیم.
پیشبینیهای سازمان ملل شناختهشدهترین پیشبینیها در این عرصه محسوب میشوند. اما مجموعهای دیگر از پیشبینیها هم در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفتهاند. این پیشبینیها توسط جمعیتشناس ولفگانگ لوتز، تحت نظارت مرکز جمعیتشناسی ویتگنشتاین دانشگاه وین ارائه شدهاند. آقای لوتز مدیر این مجموعه است و برخی کارهای آنها در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است.